توضیحات

کفایه الاصول اثر عربى آخوند خراسانى است که در سال‌هاى ۱۳۲۱ق، به بعد تألیف شده و برخى، فهم آن را ملاک اجتهاد (به معنى مصطلح) دانسته‌اند. این کتاب، آخرین متن درسى علم اصول، در دوره سطح حوزه‌هاى تشیع است که در آن، آخرین یافته‌هاى آخوند خراسانى در علم اصول، به سبک کلاسیک و نو مطرح شده است.

در مقدمه، سیزده امر زیر که از مبادى فن مى‌باشد، مورد بحث قرار گرفته است:

1. تعریف علم اصول و موضوع آن
2. تعریف وضع و اقسام آن
3. کیفیت استعمال لفظ در معناى مجازى.
4. صحت اطلاق لفظ و اراده نوع یا مثل یا شخص از آن.
5. اینکه الفاظ براى معانى من حیث هى هى، وضع شده، نه از حیث مراد بودن آنها.
6. وضع مرکبات
7. علائم حقیقت و مجاز.
8. احوال پنج‌گانه لفظ و حکم تعارض میان آنها: این احوال، عبارتند از: تجوز، اشتراک، تخصیص، نقل و اضمار.
9. حقیقت شرعیه
10. صحیح و اعم
11. اشتراک.
12. استعمال لفظ در بیشتر از یک معنى
13. مبحث مشتق و متعلقات آن

در مقصد اول، در طى سیزده فصل، مطالب مربوط به مبحث اوامر، بحث و بررسى شده است که مهم‌ترین فصول آن عبارتند از: معنى ماده امر و بحث از اتحاد طلب و اراده، معنى حقیقى صیغه امر، دلالت جمله خبرى بر وجوب، اقتضاء اطلاق صیغه امر نسبت به وجوب توصلى و تعبدى و هم‌چنین نسبت به وجوب نفسى و عینى و تعیینى، امر بعد از حظر، مره و تکرار، فور و تراخى، اجزاء، مقدمه واجب، مسئله ضد و…

در مقصد دوم درباره مبحث نواهى، در سه فصل، بحث شده است و از جمله مهم‌ترین مباحث آن مى‌توان به حقیقت مدلول ماده و صیغه نهى، اجتماع امر و نهى، نهى از شىء نسبت به اقتضاى فساد اشاره کرد.

در مقصد سوم، در پنج فصل، به بررسى مطالب مربوط به مفاهیم پرداخته شده است. تعریف مفهوم، مفهوم جمله شرطیه، مفهوم استثناء، لقب، عدد، و ادات حصر از جمله مباحث این مقصد مى‌باشند.

مقصد چهارم، در مورد مبحث عام و خاص بوده و داراى سیزده فصل است که از جمله مباحث مطرح شده در آن، عبارتند از: تعریف عام و خاص، الفاظ و صیغ عموم، حجت بودن عامى که تخصیص در آن راه یافته، اجمال مخصص، خطابات شفاهى، تخصیص کتاب با خبر واحد و…

مقصد پنجم، در چهار فصل تنظیم شده و مباحث الفاظ را به پایان برده است. تعریف مطلق و مقید، مقدمات حکمت، مطلق و مقید متنافى، مجمل و مبین از مهم‌ترین مباحث این مقصد مى‌باشند.

مقصد ششم، شامل مباحث ادله عقلى، احکام قطع، حجّیت آن، ظن و انواع آن است که قطع و اقسام آن، امارات غیر علمى، ظواهر قرآن و سنت، اجماع منقول، تعارض اجماعات منقول و… از جمله مباحث آن مى‌باشند.

در مقصد هفتم،  درباره اصول عملى (اصل برائت، تخییر، استصحاب و احتیاط)، و احکام آنها بحث مى‌کند و مهم‌ترین مباحث آن، اصل برائت، احتیاط، تخییر و استصحاب مى‌باشد.

آخرین مقصد که در تعارض ادله و امارات بوده و در ضمن نه فصل، به مباحثى همچون معناى تعارض، تعارض میان ظاهر و اظهر، اصالت تساقط، تعارض میان اماره و اصل، دایر شدن امر میان نسخ و تخصیص، تعارض میان امارات، تعارض اخبار، تعادل و تراجیح و بیان مرجحات پرداخته شده است.

در خاتمه، پیرامون امور مربوط به اجتهاد و تقلید گفت‌وگو به عمل آمده است