توضیحات

شرح کافیه ابن حاجب تألیف رضی‌الدین محمد بن حسن استرآبادی نحوی (۶۸۶ ق)، شرحی است غیر مزجى بر کتاب «کافیه» ابن حاجب که به زبان عربی و در اواخر قرن هفتم قمری، نوشته شده است. در اثر حاضر ابتدا قسمتی از عبارات ابن حاجب آمده و به دنبال آن، شرح رضی الدین آورده شده است. شرح کافیه که به شرح رضى نیز شهرت دارد یکى از جامع‌ترین شرح‌هایى است که بر کافیه نوشته شده است. این شرح، دربرگیرنده نکاتى نقادانه است و شاید بتوان گفت از این نظر، منحصربه‌فرد است. شرح کافیه اثرى عظیم و با اهمیت مى‌باشد که بسیارى از مسائل نحوى را با اسلوبى سهل و بسیط، در خود جاى داده و مورد استقبال و استفاده بسیارى از علماى عرب و عجم بوده است. سیوطى درباره این کتاب، معتقد است که هیچ شرحى بر کافیه و نیز در غالب کتبى نحوى، از لحاظ جمع، تحقیق و حسن تعلیل، مانند این اثر نوشته نشده است. شرح کافیه در دو بخش کلى عرضه شده است، به‌گونه‌اى که بخش اول، مشتمل بر بیست و چهار موضوع کلى بوده و بخش دوم نیز سى و شش موضوع اصلى را در خود جاى داده و موضوعات فرعى دیگر، حول آن‌ها قرار گرفته است. برخى از این موضوعات اصلى، عبارتند از: کلمه و اقسام آن، کلام، معرب و مبنى، غیر منصرف، عدل، تأنیث، جمع، وزن الفعل، مرفوعات، تنازع، مبتدا و خبر، منصوبات، منادى، ترخیم، مندوب، مجرورات، توابع، ضمایر، اسم اشاره، موصول، اسماء افعال، اصوات، مرکبات، کنایات، ظروف، نکره، مبحث عدد، مذکر و مؤنث، مثنى و جمع، مصدر، اسم فاعل، اسم مفعول، صفه مشبهه، اسم تفضیل، انواع فعل از لحاظ زمان، فعل مجهول، متعدى و لازم، افعال قلوب، افعال ناقصه، افعال مقاربه، فعل تعجب، افعال مدح و ذم و انواع حروف که عبارتند از: جر، مشبه بالفعل، عطف، تنبیه، ایجاب، زائده، تفسیر، مصدریه، تخصیص، توقع، استفهام، شرط، ردع، تأنیث، تنوین، نون تأکید و استطراد. شیوه شرح کافیه بدین گونه است که در ابتدا، کلام ابن حاجب با عنوان «قال ابن حاجب» آمده و سپس شرح شیخ رضى، تحت عنوان «قال الرضى» ذیل آن قرار گرفته است؛ همچنین در تشریح مباحث، تک‌تک کلمات ابن حاجب داخل پرانتز قرار گرفته و توضیحات شارح پیرامون آن کلمات و کل مطلب، در ادامه آمده است. نویسنده در شرح حاضر، از شواهد قرآنى، روایات نبوى، عبارات و فرمایشات امیرالمؤمنین(ع) در نهج‌البلاغه، اشعار شعراى معروف عرب و کلمات فصحاء، استفاده بسیارى کرده است. این کتاب، تأثیر بسزایى در آثار پس از خود گذاشته است. کتاب «خزانه الادب و لب لباب لسان العرب» بیشترین تأثیر را از اثر حاضر گرفته، به‌گونه‌اى که برخى معتقدند این کتاب، در واقع شرح شواهد شعریه کتاب رضى مى‌باشد