توضیحات

جامع المقدمات مجموعه‌ای از پانزده کتاب در موضوعات اخلاق، منطق و ادبیات عرب (صرف و نحو) است که در گذشته در حوزه‌های علمیه تدریس می‌شد. این کتاب‌ها در دوره‌های مختلف و توسط نویسندگان گوناگون نوشته شده و بعدها در یک جلد گردآوری شده‌ است. محصول حاضر با تصحیح و تعلیقه استاد مدرس افغانی در دو جلد چاپ شده است.

در این مجموعه پانزده کتاب در چهار موضوعِ اخلاق، منطق، صرف و نحو جمع شده است. یک کتاب اخلاقی، یک کتاب منطقی، شش کتاب در علم صرف و هفت کتاب نحوی محتوای جامع المقدمات است. این کتابها عبارتند از:

۱و۲- امثله و شرح امثله

این دو کتاب را میر سید شریف جرجانی نوشته است و متن آن به فارسی است. موضوع آن بخشی از علم صرف است که در نهایت اختـصار مشتـقات مصدر، یعنی صیغه‌های ماضی، مضارع، اسـم فاعل، اسـم مفعول، امر، نهی، جحد، نفی و استفهام را بیان کرده است.

۳- صرف میر

صرف میر به اسم نویسنده‌اش میر سیدشریف است. این کتاب نیز در علم صرف و به فارسی است. صرف میر در سـی و یک فصل تـنظیم شـده و شامـل مبـاحـث افعال و اسما با تمام مشتقاتش است.

۴- صیغ مشکله

رساله‌ای در شرح برخی صیغه‌های افعال عربی است که برخلاف قاعده است و به همین خاطر موجب مشکل بودن آن شده است. مولف این رساله، ناشناخته است که چگونگی تحول آن را بیان کرده و دلیل صرفی آن را گفته است.

۵- الکبری فی المنطق

رساله‌ای در منطق مقدماتی به زبان فارسی که از چند سده پیش در حوزه‌های علمیه تدریس می‌شود. نام گذاری این رساله کوتاه به الکبری، به سبب وجود متن فشرده‌تری در منطق با عنوان الصغری است که آن نیز به قلم جرجانی است. الکبری بارها از جمله در ضمن مجموعۀ جامع المقدمات به چاپ رسیده است.

بر این رساله شرح‌های مختلفی نوشته‌اند و شمس الدین محمد پسر میر سید شریف آن را با عنوان الغرّه فی المنطق به عربی برگردانده است.

۶- آداب المتعلمین

آداب المتعلمین کتابی درباره آداب تعلیم و تربیت اسلامی، رسم علم آموختن و دانستنی‌های طالب علم و مراتب اخلاقی است. این کتاب به عربی نگاشته شده است. برخی نویسندۀ این کتاب را «برهان الدین زرنوجی» فقیه و عالم بزرگ قرن پنجم و ششم هجری قمری دانسته‌اند و برخی نیز آن را به خواجه نصیرالدین طوسی نسبت داده‌اند.

۷- تصریف

مولف آن عبدالوهاب بن عمادالدین بن ابراهیم زنـجانی شافعـی از علمای قرن هفتم , متوفای سال ۶۵۵ هجری قمری است. این کتـاب مختـصر بـسیاری از مبـاحث علم صرف را داراست.

۸- شرح تصریف

بر کتاب تصریف زنجانی شروح فراوانی نوشته شده است. از مهم‌ترین این شروح شرح ملاسعدالدین تفتازانی است. تفتازانی این شرح را در شانزده سالگی نوشت و نخستین کتاب وی محسوب می‌شود.

۹- عوامل جرجانی

این کتاب و سه کتاب دیگر درباب عوامل در نحو است. عبدالقاهر جرجانی ادیب، نحوی، مؤسس و نظریه پرداز بلاغت در قرن پنجم نویسنده این کتاب است. العوامل المائه یا مائه عامل، درباره صد عامل در نحو عوامل در این کتاب به لفظی و معنوی و سَماعی و قیاسی (قانونمند) تقسیم شده است این کتاب از متون درسی بوده است و بارها به چاپ رسیده و، به نظم و نثر، به ترکی برگردانده شده و شرحهای متعددی نیز بر آن نوشته شده است از شارحان شیعی این کتاب قطب الدین راوندی، ملا محسن فیض کاشانی و فاضل هندی در فارسی نیز با عنوان عوامل منظوم و عوامل صدگانه به نظم کشیده شده است.

۱۰- شرح عوامل

رساله‌ای در شرح کتاب عوامل نوشته ملا نظر علی گیلانی به زبان عربی.

۱۱- عوامل ملامحسن

رساله‌ای در عوامل اعراب نوشتهملا محسن فیض به زبان عربی.

۱۲- عوامل منظومه

رساله‌ای منظوم در علم نحو «عوامل اعراب» سروده «کمال الدین بن حسام». این سروده به فارسی است.

۱۳- الهدایه فی النحو

این کتاب به عربی است و یک دوره مسائل مهم نحو را به صورت روان و خالی از حشو بیان کرده است. گاهی نویسندۀ هدایه را ابوحیان اَندُلُسی می‌دانند و برخی مؤلف آن را زبیر بن احمد بن سلیمان زبیری شافعی (م ۳۱۷) می‌دانند.

۱۴- شرح انموذج

کتابی مختصر و مفید در نحو زبان عرب به زبان عربی. نویسنده آن، ابوالقاسم محمود زمخشری از بزرگان علمای اهل تسنن در نحو و بلاغت و فقه و حدیث و تفسیر و ….. این کتاب تلخیص اثر دیگر نویسنده بنام «المفصل فی صنعه الاعراب» است. نویسنده در «انموذج» در نهایت ایجاز، تقریبا تمام مسائل نحو و اندکی از صرف را گفته است. این کتاب را جمال الدین محمد بن عبدالغنی اردبیلی شرح کرده است.

۱۵- صمدیه

از مهم‌ترین و دقیق‌ترین آثار شیخ بهایی در نحو، «الفوائد الصمدیه» معروف به صمدیه است. این اثر با حجم بسیار کم، حاوی یک دوره کامل نحو است که در کمال ایجاز و اختصار و در کمال فصاحت و بلاغت می‌باشد.